حجت الاسلام دکتر محسن الویری، عضو هئيت علمي دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصريح كرد: بعثت پيامبر(ص) آن نقطه اوج تكامل و ورود بشر به مرحله تعالي خود و آن نقطه عطف اصلي است كه از آن نقطه به بعد بشر آخرين مرحله كمال خود را تجربه مي‌كند كه در اين مرحله آخر، ديگر نيازمند وحي جديد نيست.

حجت‌الاسلام والمسلمين دکتر محسن الويري در گفت‌وگوي تفصيلي با خبرنگار دين و معارف اسلامي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) به تحليل جريان بعثت پيامبر اكرم(ص) و سيره دوران مكي، به ويژه برخورد و مواجهه آن حضرت با مسائل، مشكلات و ناهنجاري‌هاي جامعه اسلامي در عهد مدني پرداخت.

بعثت بزرگ‌ترين مسير تعالي و پيشرفت انسان است

اين عضو هئيت علمي دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اينكه بدون ترديد بعثت حضرت ختمي مرتبت را بايد بزرگترين حادثه در مسير تعالي و پيشرفت انسان و جامعه بشري شمرد، گفت: با بعثت پيامبر اكرم(ص) دريچه وحي براي آخرين بار بر روي بشر باز شد و با بعثت آن بزرگوار اين دريچه براي هميشه بسته شد. البته مراد از وحي در اين جا وحي مستقيم آيات و ارائه احكام و آموزه‌هايي است كه از سوي پيامبران براي هدايت انسان‌ها در اختيار انبياء قرار مي‌گرفت.

وي خاطرنشان كرد: اينكه فلسفه ختم نبوت چيست، از سوي متكلمان مورد بحث قرار گرفته است؟ اما در نگاهي تاريخي همه كساني كه نگاه فلسفي به تاريخ دارند و با نگاهي كلان به تاريخ مي‌نگرند بر اين نكته اتفاق نظر دارند كه مسير كلي بشر از بدو خلقت تاكنون و نسبت به آينده هميشه يك مسير همراه با تعالي و پيشرفت بوده است، يعني وقتي هزاره‌هاي مختلف زندگي بشر را مقايسه مي‌كنيم در نگاهي كلي، هر هزاره‌اي نسبت به هزاراه‌ پيش يك گام به جلو برداشته است، البته اين به معناي آن نيست كه مشكلات بشر و جنايت‌ها و ظلم‌هايي كه داشته كمتر شده است، اما در يك نگاه كلي مسير كلي بشر نسبت به قبل تكاملي ترسيم شده است. اين همان چيزي است كه برخي از فيلسوفان قرن 18 از آن به عنوان انديشه پيشرفت ياد كرده‌اند.

از نگاه ديني، تكامل بشر به صورت تدريجي است

الويري با بيان اينكه بدون ترديد نگاه ديني به مسير تاريخ بشر نيز مويد همين مطلب است كه تكامل بشر به صورت تدريجي است، افزود: در نگاه اسلامي كه ما آن را نگاه برتر در ميان اديان مي‌شماريم اين موضوع با وضوح و صراحت بيشتر و تفصيلات و جزئيات بيان شده است. در نگاه ديني كه ما نقش پيامبران را در تعالي بشر يك نقش پررنگ، اصلي و محوري مي‌دانيم در آن نقطه‌اي كه كسي بروز و ظهور مي‌كند، ديگر پس از او انسان نيازمند وحي تازه نيست و آموزه‌هايي را از سوي خداوند بر بشر عرصه مي‌كند كه همان آموزه‌ها مي‌توانند تضمين كننده سعادت هميشگي بشر شود، اين فرد پيامبر است كه با بعثت ايشان اين آموزه‌ها بر بشر عرضه شده است.

عينيت يافتن تعالي در جامعه موعود مهدوي اتفاق خواهد افتاد

سردبير فصلنامه تخصصي تاريخ اسلام اضافه كرد: وقتي بحث نبوت و ختم نبوت را با موضوع مهدويت مقايسه مي‌كنيم، آموزه‌هايي كه پيامبر(ص) عرضه كردند به لحاظ نظري و عقبه فكري از ظرفيت كافي براي تامين و تضمين بشر برخوردارند، اما عينيت يافتن اين تعالي در آن جامعه موعود مهدوي اتفاق خواهد افتاد. يعني پيامبر(ص) در جنبه نظري اين آموزه‌ها را عرضه كردند كه به لحاظ عملي تحقق يافتن آنها فراز و نشيب‌هايي را داشته كه آن تحقق نهايي به دست مهدي موعود(عج) محقق خواهد شد.

وي معتقد است: با نگاه تاريخي بعثت پيامبر از چنين جايگاهي برخوردار است و آن نقطه اوج تكامل بشر و ورود بشر به مرحله تعالي خود و آن نقطه عطف اصلي است كه از آن نقطه به بعد بشر آخرين مرحله كمال خود را تجربه مي‌كند كه در اين مرحله آخر نيازمند وحي جديد نيست و بشر همواره نيازمند وحي بوده و خواهد ماند، اما بعد از بعثت پيامبر(ص) نياز به وحي جديد به پايان رسيد.

شاخصه بعثت پيامبر(ص) كمال‌يافتگي آموزه‌هاي اجتماعي در دين اسلام است

اين استاد تاريخ و تمدن اسلامي يكي از نكات برجسته و شاخص در بعثت پيامبر اعظم (ص) در مقايسه با آموزه‌هاي اديان پيشين را كمال يافتگي آموزه‌هاي اجتماعي در دين اسلام است برشمرد و تصريح كرد: اگر دين اسلام را با اديان پيشين مقايسه كنيم مي‌بينيم كه اسلام مانند همه اديان ديگر به تعالي انسان به مثابه يك فرد اهتمام كافي دارد، اما در اسلام يك تفاوت ديگري نسبت به حيث ديگر انسان يعني جنبه اجتماعي آن وجود دارد كه اين نگاه اسلام را با ديگر اديان متمايز مي‌كند.

الويري يادآور شد: گرچه در ميان پيامبران پيشين نيز پيامبراني كه سوداي تشكيل حكومت و اداره جامعه را داشته باشند مي‌بينيم، اما تشكيل حكومت به عنوان يك مرحله از ارائه احكام و معطوف بودن آيات نازل شده بر پيامبر(ص) در فضاي اجتماعي و بستر حكومت‌داري، از مختصات پيامبر به حساب مي‌آيد و مي‌توان اين ويژگي را به خصائص النبي افزود كه پيامبر توانستند حكومتي تشكيل دهند كه بستر و مجراي انتقال آيات وحي، آيات ناظر به مسائل اجتماعي بود و اسلام همانگونه كه نسبت به انسان به مثابه فرد، نگاهي همه جانبه داشت، انسان به مثابه جمع و اجتماع را هم مدنظر خود قرار داد. اين نكته مهمي است كه بايد در بازخواني سيره نبي مدنظر قرار دهيم.

نگاه رايج به سيره نبوي درجامعه ما، نگاه فردمحورانه است

وي با اشاره به اين كه نگاه غالب و رايج به سيره نبوي درجامعه ما همچنان نگاه فردمحورانه است، گفت: معمولا همه ما سيره نبوي را مي‌خوانيم و بازگو مي‌كنيم براي اينكه درسي بگيريم و خودمان را اصلاح كنيم، اما همه مي‌دانيم كه اين آموزه‌ها در اين سطح با مطالعه عصر مكي پيامبر(ص) نيز به دست مي‌آيد، اما پيامبر(ص) در عصر مدني افزون بر اين حرف‌ها، سخنان ديگري هم داشتند و به ما آموختند كه يك جامعه مطلوب ديني چگونه جامعه‌اي بايد باشد.

بازخواني سيره پيامبر(ص) الگويي براي جامعه مسلمانان است

عضو هيات علمي دانشگاه امام صادق(ع) تصريح كرد: اگر ما با واكاوي سيره نبوي پيامبر(ص) در عصر مكي، مي‌توانيم به همه ويژگي‌ها و خصلت‌هاي يك انسان ديني و آرماني و فرهيخته برسيم، با واكاوي سيره نبوي در عصر مدني هم مي‌توانيم به ويژگي‌هاي يك جامعه مطلوب ديني دست پيدا كنيم و اين نگاه بازخواني سيره پيامبر(ص) به عنوان الگويي براي زندگي اجتماعي و جامعه مسلمانان است.

وي با بيان اينكه در واكاوي سيره نبوي در عصر مدني دست خوش كاستي‌هاي زيادي هستيم، افزود: اگر از اين منظر سيره پيامبر(ص) به ويژه در عهد مدني بازخواني شود، دنيايي از مطالب تازه، مفيد و موثر در زندگي اجتماعي پيش روي ما قرار خواهد گرفت.

الويري در ادامه به دو مصداق تاريخي از سيره و رفتار پيامبر اكرم(ص) در برخورد با ناهنجاري‌هاي جامعه اشاره و بر ضرورت بازخواني سيره نبوي تاكيد كرد و گفت: اگر از اين منظر به شيوه پيامبر(ص) در مواجهه با ناهنجاري‌هاي جامعه ديني توجه ‌كنيم و برخورد ايشان را با اين ناهنجاري‌ها، بومي‌شناسي كنيم، مي‌بينيم برخورد ايشان يك شكل واحد و رويه ثابت ندارد بلكه شكل‌هاي مختلفي به خود مي‌گيرد.

آسيب هر جامعه‌اي متناسب با بنيان‌هاي فكري و معرفتي آن جامعه است

اين محقق و پژوهشگر تاريخ اسلام خاطرنشان كرد: آسيب هر جامعه‌اي متناسب با اهداف، آرمان‌ها و بنيان‌هاي فكري و معرفتي آن جامعه تفاوت مي‌كند. در يك جامعه ديني آسيب‌هايي وجود دارد كه شايد همان خصلت در يك جامعه غيرديني آسيب به حساب نيايد. مثلا پاره‌اي از ناهنجاري‌هاي اجتماعي مثل پوشش بانوان در يك جامعه ديني ناهنجاري به حساب مي‌آيد و حتي نوعي جرم و ضعف محسوب مي‌شود، در حالي كه عين همين موضوع در يك جامعه ديگري به عنوان آسيب و نقطه منفي و مفسده مورد توجه قرار نمي‌گيرد. لذا در اين باره ما كه به دنبال حركت بزرگ امام(ره) و مقام معظم رهبري به دنبال تحقق هر چه بيشتر يك جامعه آرماني و ديني هستيم طبيعتا مي‌تواند براي ما آسيب به حساب بيايد، در حالي كه در جامعه ديگري مساله آن‌چناني نباشد.

وي افزود: پيامبر اسلام در برخورد با ناهنجاري‌ها رفتار واحدي نداشتند و چه بسا با ذكر اين نمونه‌ها بتوانيم از سيره پيامبر براي رويارويي با ناهنجاري‌هاي موجود جامعه درس بگيريم.

مواجهه اصلي پيامبر(ص) با منافقان عمدتا بر اساس مدارا بود

اين عضو هئيت علمي دانشگاه باقرالعلوم(ع) خاطرنشان كرد: يكي از نمونه‌ها در سيره ايشان، شيوه برخورد آن بزرگوار با يك جريان سياسي و فكري به نام جريان منافقان است كه در عهد مدني پيدا شد و پيامبر(ص) به صراحت در جاهاي مختلف از آنها سخن گفته‌اند، آنچه كه در نگاه كلان به نظر مي‌رسد اين است كه مواجهه اصلي پيامبر(ص) با اين گروه عمدتا بر اساس مدارا بود و ملاك برخوردشان با آنها به گونه‌اي كه بخواهند قلع و قمع كنند، نبود. اين موضوع در آيات مختلف قرآن از جمله در آيه 6 سوره منافقون منعكس است. زماني كه يكي از آن‌ها(منافقين) از دنيا رفته بود پيامبر(ص) از خدا طلب استغفار مي‌كنند، خداوند مي‌فرمايد: "فرقي نمي‌كند، چه استغفار بكني يا نه، خداوند هرگز آنها را نخواهد بخشيد". اين يك شيوه برخورد است كه با يك گروه بناي بر مماشات و مدارا دارند و با اينكه يك ناهنجاري و آسيب است شيوه ايشان، شيوه قلع و قمع و برخورد تند نيست.

وجه ناصواب بودن يك فكر و جريان بايد براي مردم روشن شود

الويري افزود: شايد اين برداشت را داشته باشيم كه در پاره‌اي از آسيب‌هاي اجتماعي ابتدا بايد وجه ناصواب بودن يك فكر و جريان براي مردم كاملا روشن شود تا بتوان با آن برخورد كرد، اما بايد گفت مصداق ديگري از برخورد پيامبر(ص) در ماجراي وفات پسرشان به نام ابراهيم داريم كه بسيار تند و بلافاصله است. در روز وفات فرزند پسر پيامبر(ص) خورشيد گرفتگي اتفاق افتاد و مردم بر زبان آوردند كه خورشيد هم عزادار رحلت فرزند پيامبر است كه اين هم يك انديشه ناصواب بود كه در جامعه پيدا شده بود، اما پيامبر(ص) بلافاصله نسبت به آن ناهنجاري هشدار دادند و مردم را از سوق پيدا كردن به مسائل خرافي بازداشتند.

اين استاد تاريخ و تمدن اسلامي تصريح كرد: بنابراين پيامبر(ص) در يك جايي آنچنان مماشات و مدارا مي‌كند كه خداوند مي‌فرمايد براي استغفار آنها اصرار نكن، اما در جايي ديگر بلافاصله ايشان برخورد تندي مي‌كند، اين دو نمونه از برخورد پيامبر(ص) درس‌آموز است، يعني آنجا كه پاره‌اي از انديشه‌هاي نادرست و خرافي كه با اعتقادات مردم عجين مي‌شود جلوي آن را سريع مي‌گيرند و مي‌دانند كه اگر ريشه بدواند برخورد كردن با آن بسيار سخت خواهد بود.

عشق و علاقه به دين در وجود همه مردم است

الويري با بيان اينكه در برخي موارد مردم را در ابهام و جهل نگه داشتن و برطرف كردن يك مساله اجتماعي در فضاي جهل مردم سبب مي‌شود آن فكر غلط از بين نرود و رسوباتش باقي بماند و در اولين فرصت در جاي ديگر بروز كند، گفت: ما نيز در جامعه گاها خلط بين اين نوع مباحث را مي‌بينيم. پاره‌اي از انديشه‌هايي كه در قالب انديشه ديني مطرح مي‌شدند اگر از ابتداي شكل‌گيري موضع جدي از سوي عالمان گرفته مي‌شد مثل برخي عوام فريبي‌ها، خرافه‌گرايي‌ها، تغيير مرجعيت ديني و احساس را جايگزين خرد كردن مسائلي است كه با روحيات عامه مردم سازگار است و مردم به جنبه‌هاي احساسي درباره‌ي دين دامن بزنند چون عشق و علاقه به دين در وجود همه مردم است شايد خيلي دنبال مباحث استدلالي نباشند اما وقتي مي‌بينيم يك فكر غلط در قالب اين احساس با اعتقادات مردم عجين مي‌شود، اين جا برخورد صريح و قاطع نياز است.

بايد با انديشه‌هاي تفرقه‌افكنانه به موقع و قاطع برخورد شود

وي تصريح كرد: به عنوان مثال شايد در اوايل انقلاب همگرايي مذهبي بين شيعيان و اهل سنت مساله حل شده‌اي بود و انديشه تفرقه‌افكنانه تا حدود زيادي برچيده شده بود، اما اگر زماني كه اين انديشه‌هاي تفرقه‌افكنانه و زنده كردن برخي از تفرقه‌هاي مذهبي آغاز شد، به موقع و قاطع برخورد مي‌شد، اين‌گونه نبود كه اين فكر در جامعه ريشه بداوند و برخورد كردن با آن سخت باشد.

سردبير فصلنامه تخصصي تاريخ اسلام همچنين يادآور شد: توجه به شمايل‌گرايي و قالب‌گرايي در عزاداري‌ها كه در اوايل انقلاب كم شده بود اگر نخستين جايي كه به اين مسائل دامن زدند به موقع برخورد مي‌شد ناچار نبوديم امروز با استفاده از نيروي انتظامي در برابر عزاداران حسيني بايستيم و پاره‌اي از ناهنجاري‌هايشان را از اين طريق حل كنيم.

الويري با اشاره به بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اخيرشان با مسوولان قوه قضائيه درخصوص اينكه مادام كه محكمه قضا و قانون فردي را متهم تشخيص نداده و حتي بعد از آن نبايد با آبروي افراد بازي شود، تصريح كرد: متاسفانه اين قضيه در كشور ما رايج شده و هر كسي مي‌گردد در لابه‌لاي اسناد خانواده يك فرد چيزي پيدا كند و بدون ذره‌اي تقوا و خوف از خدا به عنوان يك برگ برنده فاش كند و اكنون متاسفانه اين اقدام زشت يك هنجار عمومي شده است، لذا جا دارد با استفاده از سيره پيامبر(ص) از همان لحظه اول با هر جريان سياسي كه مي‌خواهد با استفاده از اين‌ها به قدرت برسد به شدت مقابله شود تا ديگر كار آنقدر سخت نگردد.

مبعث پيامبر يك نقطه طلايي در زندگي بشر است

اين عضو هئيت علمي دانشگاه باقرالعلوم(ع) در پايان با تاكيد بر اين كه مبعث پيامبر يك نقطه طلايي در زندگي بشر است و ورود بشر به بالاترين مرحله خويش را رقم زده، افزود: بهره‌گيري از اين مقطع نيازمند‌ انس با سيره نبوي و بازخواني مستمر آن به ويژه عهد مدني براي ما كه مي‌خواهيم جامعه ديني بسازيم فوق‌العاده اهميت دارد و در بردارنده آموزه‌هاي راهگشا و الگوهايي است كه مي‌تواند موثر و راهگشا باشد.