عنوان مقاله: مبانی رفتار بزرگان شیعه درآغاز استیلای مغولان

نویسنده: حجت الاسلام محسن الویری

رفتار سیاسی بزرگان و اندیشمندان نیز می‌تواند در شمار منابع اندیشه سیاسی قرار گیرد، مشروط بر آنکه با ژرفکاویهای تاریخی همراه باشد. در نیمه دوم قرن هفتم هجری و در پی هجوم بی‌امان مغولان، تحولی مهم در جهان اسلام واقع شد. با سقوط بغداد بساط خلافت دیر پای عباسیان برچیده شد، و تیره‌ای از مغولان-ایلخانان- در ایران و عراق حکومت یافتند. در این دوره و حتی پیش از اسلام آوردن حاکمان مغولی، دانشمندان پر آوازه شیعه مانند ابن علقمی، خواجه نصیرطوسی، سید بن طاووس، ابن میثم بحرانی و علامه حلی همدلیها و همکاریهایی با آنان از خود نشان دادند. کاوشی در منابع تاریخی آن روزگاران، ما را به این باور می‌کشاند که عوامل ذیل در این رویکرد ویژه مؤثر بوده است: آمادگی ذهنی علمای شیعه برای سقوط عباسیان و استیلای مغولان، اعتقاد به لزوم تلاش برای تبدیل مدینه‌های غیرفاضله به مدینه فاضله، اعتقاد به بهتر بودن سلطان عادل کافر از سلطان ظالم مسلمان، اعتقاد به جواز پذیرش ولایت از حاکم جائر برای اقامه حق، و سرانجام بهره‌گیری از تسامح مذهبی ایلخانان برای پراکندن تفکر شیعی.

خلاصه:

کاوشی در منابع تاریخی آن روزگاران، ما را به این باور می‌کشاند که عوامل ذیل در این رویکرد ویژه مؤثر بوده است: آمادگی ذهنی علمای شیعه برای سقوط عباسیان و استیلای مغولان، اعتقاد به لزوم تلاش برای تبدیل مدینه‌های غیرفاضله به مدینه فاضله، اعتقاد به بهتر بودن سلطان عادل کافر از سلطان ظالم مسلمان، اعتقاد به جواز پذیرش ولایت از حاکم جائر برای اقامه حق، و سرانجام بهره‌گیری از تسامح مذهبی ایلخانان برای پراکندن تفکر شیعی. در خلال مقاله، تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که روی آوردن دانشمندان شیعه به دستگاههای حکومتی و همکاری تقریبا گسترده‌شان با حاکمان، چه توجیهی داشته، و مبانی این رفتار سیاسی چه بوده است؟

برای پاسخ به این پرسشها، نخست این موضوع بررسی می‌شود که اصولا جایگاه رفتار سیاسی در منابع اندیشه سیاسی چیست؟ رفتار سیاسی، یکی از منابع اندیشه سیاسی مفاهیم مربوط به اندیشه سیاسی شیعیان را نمی‌توان تحت همین عنوان، در متون تاریخی گذشته یافت، زیرا این عنوان و دیگر عنوانها مربوط به روابط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مانند آن، در دهه‌های اخیر و در پی گسترش روابط علمی و فرهنگی با غرب به جوامع شرقی و اسلامی راه یافته است.

هلاگو از او پرسید، چگونه برای من نامه نوشتید و نزد من حاضر شدید، قبل از اینکه بدانید سرنوشت من و خلیفه به کجا خواهد انجامید؟ و اگر من و او مصالحه کنیم، چگونه از انتقام او خود را در امان نگاه خواهید داشت؟ پدرم گفت: ما دست به این کار زدیم، زیرا روایتی از اماممان علی بن‌ابی طالب « علیه‌السلام » به ما رسیده است، که در یکی از خطبه‌هایشان چنین فرموده‌اند: «زوراء، و شما چه می‌دانید که زوراء چیست؟ سرزمینی سخت و استوار [مراد زمین بغداد است] که در آن ساختمانهایی محکم بنا نهاده خواهد شد، و ساکنانی فراوان خواهد یافت.

کلید واژه ها: سیاسی، مغولان، اندیشه سیاسی، شیعه، منابع اندیشه سیاسی، اسلامی، بغداد، مدینه، طوسی، سقوط بغداد

برای مشاهده متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.