عنوان مقاله: وضعیت سیاسی تشیع از اضمحلال صفویه تا کریم خان زند

نویسندگان: حسین ایزدی و فاطمه پهلوان پور

مذهب تشیع که از ابتدای ورود اسلام به ایران در اشکال و فرق مختلف در این سرزمین رواج یافت تا زمان صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع دوازده امامی، رسمیت پیدا نکرد. با ظهور صفویه، زمینه برای انتخاب تشیع به عنوان مذهبی رسمی و مورد حمایت حکومت فراهم شد و به دنبال آن، علمای شیعه از جایگاهی بسیار موثر و نفوذ سیاسی ـ اجتماعی برخوردار شدند.

پس از زوال صفویه به دست افاغنه که پیرو مذهب اهل سنت و جماعت بودند، جایگاه تشیع و علمای شیعه بسیار تضعیف گردید. هم چنین، بعد از نابودی افغان ها، نادر شاه برای پیش برد مقاصد سیاسی خود، محدودیت هایی را برای مذهب تشیع و علمای آن ایجاد کرد، اما در زمان کریم خان زند تا حدود زیادی اوضاع تشیع و علمای شیعه بهبود یافت. در واقع، تشیع در این دوران دچار فراز و نشیب شدیدی شد. چگونگی برخورد حکومت ها در این فاصله زمانی با شیعیان و علمای شیعه و وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در این دوران، موضوع مورد بحث این مقاله است.

کلیدواژه ها: علمای شیعه ،تشیع ،عثمانیان ،کریم خان زند ،افاغنه ،نادرشاه افشار

خلاصه:

گواه عدم اعتماد روحانیان به فعالیت‌های مذهبی نادر و حتی اعمالی که خود در این زمینه انجام می‌دادند، این بود که وقتی میان ملاباشی ایران و سویدی نماینده ترکان عثمانی گفت و گوی خصوصی درباره اتحاد مذاهب در جریان بود، روحانیان شیعه به این گفت و گو به صورت مضحکه‌ای نگاه می‌کردند که می‌باید در آن نقش از پیش تعیین شده‌ای ایفا کنند.

از این رو کریم خان به دلیل اعتقاد و ارتباط گسترده مردم با این قشر و نیز میل، علاقه و ارادتی که از اعتقاد وی نشأت می‌گرفت به علما و روحانیون پاک و وارسته شیعه توجه و عنایتی خاص داشت و در عین حال، نسبت به برخی که با این عنوان و مسند راهی برای توجیه رفاه، امرار معاش و تن در ندادن به مسئولیت‌های سخت اجتماعی و سیاسی باز می‌کردند، بسیار سخت گیر بود و گاه از قراردادن مقرری برای طلاب علوم دینی طفره می‌رفت. 

آن‌گونه که از مطالعه متون تاریخی این دوره برمی‌آید، کریم خان ضمن پذیرفتن مسئولیت‌های خاصی که علما در عصر او بر عهده داشتند، مانند نادر شاه تا جایی که می‌توانست از دخالت و نفوذ آنان در امور حکومتی جلوگیری می‌کرد؛ زیرا معتقد بود یکی از دلایل سقوط سلسله صفویه دخالت این قشر در مسائل کشوری بوده است. شاید بتوان گفت که کریم خان زند از همان آغاز کار که فاقد مشروعیت سیاسی لازم برای ادامه حکومت خویش بود، با این‌که می‌توانست پشتیبانی روحانیان و علمای مذهبی را در جهت تأیید خود جلب کند، اما هرگز در صدد این امر برنیامد.

برای مشاهده متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.