به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس، همایش نقد روش‌شناسی تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی 20 اردیبهشت در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد.

محسن خلیلی استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با موضوع دشواره ها و دشواری‌های دوباره‌خوانی امام خمینی در بازخوانی تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی به ارائه سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: انقلاب حضور 11 ویژگی در فرایندی زمانمند است. ائتلاف فراگیر توده‌ای، نارضایتی از وضع موجود، دوقطبی شدن جامعه، سازمان‌یافتگی ستیزه‌گران، ایدئولوژی توجیه‌کننده براندازی، خشونت فراگیر متقابل، سازمان‌یافتگی ستیزه‌گران، ایدئولوژی توجیه‌کننده براندازی، خشونت فراگیر متقابل، سرنگونی نظام سیاسی حاکم، بنیان‌های نظام سیاسی جدید، تغییر نظام‌های نهاد و رفتار اجتماعی، تأثیر بین‌المللی، تاریخ‌نگاری انقلاب درک و دریافت بافتارمند به معنای درهم‌تنیدگی زمان و رویداد و مکان از ویژگی‌های یازده‌گانه‌ای است که انقلاب را پدیدار می‌سازند.

وی افزود: «روح‌الله موسوی خمینی» را رهبر انقلاب اسلامی ایران دانستند در تاریخ‌نگاری فرایند انقلاب اسلامی در سال 1357 می‌بایست نقش و جایگاه امام خمینی را در گام‌های یازده‌گانه پدیدآورنده انقلاب اسلامی بازخوانی کرد. بازخوانی نقش و جایگاه بزرگان تاریخ‌ساز در پدیدار سازی پدیده‌های شکوهمند تاریخی، دشواری و دشواره دارد.

خلیلی با اشاره به اینکه یکی از بزرگان تاریخ‌ساز روح‌الله موسوی خمینی است که پدیداری نام‌آور به نام انقلاب اسلامی را پدید ‌آورد. گفت: نام‌آوران فره‌مند، انسان‌های تاریخ‌ساز هستند که در کشاکش روزگار بایستگی و پیوستگی، فراتاریخی می‌شوند. آنان در زمانه خود هنگامه‌ها می‌آفرینند و بر صدر می‌نشینند و چشم‌ها را خیره می‌کنند و عقل‌ها را افسون می‌سازند و دگرگونی‌های گوناگون می‌پرورانند.

وی افزود: گفتارها و کردارهای آنان، سنجه‌ای برای سخن گفتن و مکیالی برای عمل نمودن نزد فراگیرندگان می‌شود اما پس از فقدان این مشهوران محبوب مقلدان در بازآفرینش و بازنمایی آنچه را برایشان می‌گفته و اقدام می‌نموده است به دردسر می‌افتند. به ویژه اگر در هنگامه‌هایی گیر افتاده باشند شر رهایی فتنه و بدعت و تفرقه و شبهه رهروان را دربرگرفته و بر سر میراث میان آنان کشمکش و ستیز پدیدار شده باشد.

خلیلی ادامه داد: در چنین زمانه‌هایی می‌بایست سره را از ناسره تمیز داد و معلوم نمود که محکم چیست و متشابه کدام است و کدام ناسخ به همراه خود منسوخی را پرورانده است و شأن نزول چیست و چگونه می‌توان سقیم را از صحیح در روایت رخدادهای تاریخی فراچنگ آورد.

استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی در ایران به شمار رفته و از منظر تاریخ‌نویسان پیشین کوشش‌های سیاسی‌شان به سال آغازین دهه 1320 خورشیدی مستند شده است، گفت: نیم قرن مبارزه سیاسی به همراه خود متن‌های گوناگونی از رفتارها، کردارها و گفتارها پدید آورده است که هر کدام شأن نزولی دارند و در سیر تاریخی رویدادها در بستر زمانی ویژه‌ای، از منزلت متفاوت برخوردارند.

وی با طرح این پرسش که چگونه می‌توان از میان گوناگونی‌های بی‌شمار در گفتار و کردار برخی را جاودانه کرد، برخی را گذرا به شمار آورد گفت:در این میان چه کسی و چه میزان با کاربست کدام سنجه‌ها می‌تواند مرد کم‌نظیر تاریخ معاصر را بازتفسیر کند و بازپیرایی نماید. به نظر بنده با بررسی گفتارها و کردارهای روح‌الله ایشان را به یک اقیانوس واژه تبدیل کرده است که هر کس در آن می‌‌تواند شیرجه بزند و بالا بکشد و از ظن او یار او شود.

همچنین احمد گل‌محمدی دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی طی سخنانی گفت: در سنت‌های گوناگون انقلاب‌پژوهی عقلانیت، محاسبه و انتخاب عقلانی معمولاً چندان محلی از اعراب ندارد و اکثر نظریه‌پردازان انقلاب بر آنند که انقلاب‌ها بیشتر پدیده‌های اجتماعی - روانی است تا اقتصادی.

وی ادامه داد: به بیان دیگر دیدگاه قالب این است که نمی‌توان انقلاب را محصول کنش جمعی کنشگران محاسبه‌گر دانست و از منظر علم اقتصادی بدان نگریست بنابراین در ادبیات انقلاب اسلامی نیز جایگاه مفاهیم و نظریه‌های جامع‌شناختی و روانشناختی به مراتب برجسته‌تر از مفاهیم و نظریه‌های اقتصادی است.

گل‌محمدی ادامه داد: البته با وجود چنین باوری درباره ماهیت انقلاب و جایگاه پررنگ دین در انقلاب اسلامی ایران، این پدیده موضوع نوعی نگاه علم اقتصادی هم قرار گرفته است. از چنین دیدگاهی، مناسب‌ترین رهیافت برای فهم‌پذیر تعریف کردن انقلاب اسلامی ایران رهیافت انتخاب عقلانی است؛ زیرا این انقلاب محصول گزینش عقلانی کنشگران پرشمار بود که معادله‌ای سه مجهولی پیش‌رو داشتند.

وی گفت: این سه مجهول عبارت بودند از احتمال پیروزی انقلاب، هزینه‌های مشارکت در انقلاب و منافع خصوصی مورد انتظار حاصل از مشارکت. در واقع ایرانیان تقریباً از تابستان 1357 برای حل چنین معادله‌ای می‌کوشیدند سرانجام اکثر ایرانیان به این نتیجه رسیدند که اولاً احتمال پیروزی انقلاب بسیار زیادتر است.

دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: پشتیبانی از سامان سیاسی موجود بسیار پرهزینه خواهد بود و ثالثاً مشارکت در انقلاب منافع مادی و معنوی ارزشمندی به ارمغان خواهد آورد. انقلاب اسلامی ایران محصول چنین محاسبه‌ای بود.

علیرضا ملائی: تاریخ‌نگاری رسمی یک نوع تاریخ‌نگاری هدایت‌شده است

علیرضا ملائی توانی دانشیار تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی از دیگر سخنران این برنامه بود که با موضوع چالش‌های بزرگ در گفتمان تاریخ‌نگاری رسمی انقلاب اسلامی به ارائه سخن پرداخت و اظهار داشت: منظور از گفتمان تاریخ‌نگاری رسمی انقلاب اسلامی مجموعه عوامل درون زبانی و برون زبانی است که روایت جمهوری اسلامی را از تاریخ انقلاب شکل می‌دهد.

وی افزود: این روایت بازتاب‌دهنده روش تفکر، فرهنگ و گفتمان قدرت سیاسی در تفسیر و خوانش رخدادهای انقلاب است که زیرنظر حکومت و با پشتیبانی مادی و معنوی، سیاسی و ستادی نهاد قدرت تولید می‌شود و از پیوند ناگسستنی تاریخ‌نگاری و قدرت سیاسی حکایت دارد.

علیرضا ملائی ادامه داد: تاریخ‌نگاری رسمی یک نوع تاریخ‌نگاری هدایت‌شده است که کارکردهای گفتمانی و اجتماعی ‌آن در خدمت منافع و مطامع و انتظارات نظام سیاسی است و به صورت حساب شده در راه ثبت برداشت‌ها، رهیافت‌ها و نگرش‌های حکومت گام برمی‌دارد.

وی گفت: این نوع تاریخ‌نگاری هنگامی که در معرض بررسی انتقادی قرار می‌گیرد و یا هنگامی که گفتمان‌های تاریخ‌نگارانی رقیب مقایسه شود با کاستی‌های روشی، موضوعی، معرفتی و مفهومی مواجه می‌شود که ‌آن را با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد.

 دانشیار تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان خاطرنشان کرد: تاریخ‌نگاری رسمی انقلاب اسلامی از رهگذر برجسته‌سازی هدفمندانه و دلخواهانه حوادث سیاسی خاص قصد دارد از مبانی فکری و ایدئولوژیک حکومت دفاع کند. به همین خاطر به گونه‌ای روایت‌پردازی می‌کند تا دین و روحانیت به عنوان هسته و دال مرکزی آن معرفی شود و سایر نیروها و جریان‌های مشارکت‌کننده با آرمان‌های آزادی‌خواهانه و دموکرات انقلاب در حاشیه قرار می‌گیرد تا به توجیه وضع موجود منجر می‌شود و از مشروعیت حکومت و حقانیت زمامدار از طریق بیان کارآمدی آنها دفاع می‌شود.