مظهر ادوای، مترجم و مصصح کتاب «جنگنامه نادر» به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: «جنگنامه نادر» در زمره منابع دست اول برای بررسی تاریخ دوره افشاری است. این کتاب داده‌های موثق تاریخی را با تصاویر شاهنامه‌ای و حماسی بیان می‌کند.

وی در معرفی الماس خان کندوله‌ای نویسنده این کتاب گفت: الماس خان از اهالی روستای کندوله کرمانشاه بوده و خودش در سپاه نادر حضور داشته است. بعضی‌ها معتقدند که او سردار سپاه نادر بوده یا فرمانده هنگ کردستان در سپاه نادر بوده است. اما من با توجه به تحقیقاتی که کردم و منابعی که در اختیار داشتم به این نتیجه رسیدم که او در سپاه نادر بوده اما دارای منصب نظامی برجسته‌ای نبوده است و در جنگ کرکوک هم حضور داشته که سپاه نادر در این جنگ شکست می‌خورد و مجبور به عقب‌نشینی می‌شوند. نادر عده‌ای از سربازان سپاهش را بعد از این شکست، می‌کشد. الماس خان اما کشته نمی‌شود، بلکه به زادگاه خودش که همان روستای کندوله بوده، تبعید می‌شود.

الماس خان از سرامدان شاهنامه‌نویسی
این مصحح متون هورامی در معرفی دیگر آثار الماس خان به این زبان گفت: او از سرامدان شاهنامه‌نویسی به زبان هورامی است. البته برخی همه نسخه‌های خطی به جامانده از زبان هورامی را به او منصوب می‎کنند که این گفته چندان سندیت تاریخی ندارد و او تنها نویسنده به زبان هورامی نیست. متاسفانه ما کارشناسانی در حوزه زبان هورامی نداریم که روی سبک‌شناسی و مسائل ادبی تبحر داشته باشند و با بررسی نسخه‌های متفاوت به این نتیجه برسند که آیا تمام آنها متعلق به یک نویسنده هستند یا نویسندگانی متفاوت آن‌ها را به رشته تحریر در آورده‌ است.

وی افزود: برخی شاهنامه‌های دیگر یا نسخه «سوگ سیاوش» را نیز به او منصوب می‌کنند که چندان سندیت تاریخی ندارند. اما به جز این‌ها، الماس‌خان کتاب‌های دیگری هم دارد که برخی‌شان را من تصحیح کرده‌ام که از آن جمله می‌توان به داستان تمثیلی «موش و گربه» اشاره کرد که دارای طنز سیاسی است. در این روایت، شاه گربه‌ها، نماد نادرشاه و شاه موش‌ها، نماد اشرف افغان است که در اواخر دوره صفویه به ایران حمله می‌کند. ملاابراهیم هم در این داستان، نماد شاه ابراهیم صفوی است و بیاض‌ها یا نسخه‌های خطی که الماس‌خان در این داستان به آن‌ها اشاره کرده است، نشانی از میراث مکتوبی است که از صفویه به جا مانده است. در «گربه و موش» داستان به نحوی پیش می‌رود که خود الماس‌خان، فرمانده سپاه گربه‌ها می‌شود.

هورامی نزدیک‌ترین زبان به زبان‌های باستانی
ادوای در ادامه درباره ویژگی‌های نوشتاری الماس خان گفت: او با منشی‌های نادرشاه، از جمله میرزا مهدی خان استرآبادی آشنا بوده و نوشته‌های وی را هم دیده و خوانده است. چون شباهت‌های زیادی هم بین تمام کارهای الماس‌خان و کارهای منشی‌ها به لحاظ تشبیه‌ها و کنایات و تصویرها هست.  او از سرآمدان شاهنامه‌نویسی به زبان هورامی است. شاهنامه‌های هورامی شامل تمام داستان‌های شاهنامه‌ فردوسی می‌شود و علاوه بر آن، نزدیک به صد داستان هم در آنها هست که در شاهنامه فردوسی نیامده و حتی نسبت به شاهنامه هم قدمت بیشتری دارند. علاوه بر این‌ها، روایت «جنگ بدر بیان» که من هم آن را تصحیح و چاپ کرده‌ام از جمله آثار الماس خان است. منظومه «خسرو و شیرین» و شعر بلند «زمستان» هم به او تعلق دارد. مجموعه‌ای از اشعار پراکنده و مناجات‌نامه‌ای هم از او به یادگار مانده که چون الماس خان، شیعه بوده، در تمام نسخه‌های خطی مناجات‌ها، اشعاری در رثای امام حسین و امام علی (ع) دیده می‌شود.

برگزیده بیست‌وسومین دوره جشنواره کتاب سال دانشجویی و دومین دوره کتاب سال عاشورایی برای کتاب «روضه‌الاحباب» در مورد منظوم بودن «جنگنامه نادر» گفت: در زبان هورامی تا هشتاد سال پیش، متن منثور وجود ندارد. زبان‌شناسان این زبان را نزدیک‌ترین زبان به زبان‌های باستانی ایران نظیر پهلوی یا اشکانی می‌دانند که در کتاب اوستا یا بسیاری از کتیبه‌های اشکانی از واژه‌های این زبان استفاده شده است. مردم هورامان هنوز هم از این واژه‌ها استفاده می‌کنند. در تمام کردستان، مردم تمام مناطق با هر لهجه و گویشی که صحبت می‌کردند تا شهرزور عراق تا کرکوک و موصل و سلیمانیه و جنوب غربی ایران، تمام متن‌ها را به 8 زبان هورامی و به شعر می‌نوشتند. چه کسانی که در دربار اردلان‌ها حضور داشتند و چه کسانی که از طایفه کلهر‌ها بودند و چه لک و... تمام نوشته‌ها از شاهنامه‌ها تا تاریخ و حتی نامه‌نگاری‌ها به زبان شعر و هورامی بود.

«جنگنامه نادر» سرگذشت نادرشاه افشار
ادوای ادامه داد: الماس خان، وقتی که به روستای کندوله برمی‌گردد، تنبورزنی می‌کند و برای مردم شعر می‌خواند و در نوشته‌هاش هم آورده انتظار دارد که بعد از مرگش هم مردم، به یادش شعر بخوانند. او در «جنگنامه نادر» تمام سرگذشت نادرشاه افشار را از سقوط صفویه تا حمله اشرف و محمود افغان و ظهور نادرشاه و جنگ‌های او با عثمانی‌ها و سپس مرگ او را روایت می‌کند. الماس خان تمام این کتاب را که شامل سه هزار و پانصد و چهارده بیت می‌شود، در یک ماه سرود.

این مصحح متون هورامی افزود: الماس خان کندوله‌ای «جنگنامه نادر» را به قصد تاریخ‌نگاری ننوشته است اما چون خودش شاعر بوده و در جنگ با عثمانی‌ها هم حضور داشته است، بسیاری از اطلاعاتی که از این دوره در کتابش آورده، دست اول بوده و در منابع تاریخی افشاریه نیامده است که از آن جمله می‌توان به نام سربازها، مکان‌ها، توصیف جنگ‌های ایران و عثمانی و نام طوایفی که در این جنگ‌ها حضور داشته‌اند، اشاره کرد.

مترجم این کتاب درباره نسخه‌های مورد استفاده در تدوین این کتاب گفت: کاری را که الماس خان در یک ماه انجام داده بود، من هفت سال برای تصحیح و ترجمه‌اش زحمت کشیدم و انتشارات ققنوس هم قبول زحمت کرد و آن را منتشر کرد. در تدوین این کتاب از 10 نسخه خطی استفاده کرده‌ام که از این میان، چهار نسخه از کتابخانه برلین، دو نسخه از کتابخانه مجلس، یک نسخه از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، یک نسخه شخصی، یک نسخه از کتابخانه شخصی میبدی کرمانشاه و یک نسخه هم از کتابخانه ملی بود.

الماس خان سربازهای نادر را به رستم تشبیه می‌کند
وی ادامه داد: روند تصحیح این کتاب سه سال طول کشید. این کتاب بیش از هزار صفحه بود که به دلیل محدودیت‌های نشر و هزینه‌ها، مقداری از آن را حذف و فشرده کردم. شیوه تصحیح هم به این صورت بود که من بیت به بیت کتاب را در نسخه‌های مختلف بررسی کردم که ببینم یک بیت در نسخه‌های مختلف به چه صورت آمده است. بعد از تصحیح، شروع به ترجمه کردم که با توجه به نبود فرهنگ لغت فارسی به هورامی، این کار دشواری‌های خاص خودش را داشت.

ادوای درباره مقایسه وزن اشعار «جنگنامه نادر» با شاهنامه فردوسی گفت: وزن اشعار فردوسی با جنگنامه نادر منطبق نیست زیرا این کتاب بر وزن اشعار هورامی سروده شده است که ده هجایی هستند.

در پایان مظهر ادوای درباره  این که الماس خان به چه میزان در قضاوت‌های تاریخی جانب انصاف را رعایت کرده است، گفت: با وجود این که روایت‌هایی مبتنی بر عقیم شدن الماس‌خان، توسط نادرشاه وجود دارد، اما او در طول تمام دوره‌های تاریخی، از معدود افرادی است که از روی ترس یا غرض‌ورزی مطلب خاصی را ننوشته است. چون هیچ وقت در دربار شاه یا در مقام منشی نبوده است. حتی برخی معتقدند که او این کتاب را بعد از مرگ نادر نوشته است. او از نادر به عنوان قهرمانی یاد می‌کند که ایران را از شر افغان‌ها نجات داد و سربازهای نادر را به رستم تشبیه می‌کند اما در هنگام شکست هم، سپاه نادر را نقد می‌کند.

کتاب «جنگنامه نادر (متن علمی انتقادی هورامی)»، اثر الماس‌خان كندوله‌ای، مصحح و مترجم مظهر ادوای در 583 صفحه، شمارگان ششصد و 60 نسخه و به بهای 55 هزار تومان از سوی انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.