اعراب و راهبرد نظام ساسانی در بین النهرین ، خلیج فارس و جزیره العرب

فریدون اللهیاری

موسسه انتشارات امیر کبیر

تهران1393

دیرینه ی روابط و پیوند های ایرانیان با اعراب شبه جزیره عربستان را باید از ژرفای غبارآلود اسطوره هایی جستجو کرد که کوشش دیر پای حکومت های ایرانی را برای حفظ توازن دنیای شرق و گسترش نفوذ ایرانیان در سرزمین های آسیای جنوب غربی و حوزه ی مدیترانه با هدف نظارت انحصاری ایران بر راه های بازرگانی جهان باستان نشان می دهد. غلات ایران به عنوان بستر تکاپوی تاریخی جامعه ایرانی اگرچه از نظر طبیعی سرزمینی خشک ، کم آب و بی جاذبه بود اما موقعیت ویژه جغرافیایی و سوق الجیشی ایران به عنوان پل ارتباطی بین سه قاره جهان باستان که راه های مهم بازرگانی شرق و غرب از آن می گذشت ، مهم ترین مزیت جغرافیایی ایران بود. سرزمین های بین النهرین و شبه جزیره عربستان از سده اول پیش از میلاد جایگاه مهمی در رقابت های ایران و روم به دست آوردند. عبور راه های مهم بازرگانی از این سرزمین ها و دستیابی به راه های دریایی منتهی به هند و شرق آسیا ، دامنه رقابت های امپراطوری های بزرگ شرق و غرب را به تدریج در این سرزمین ها گستراند . مهاجرت گروهی قبایل عرب که در پی خشکسالی و جنگ های قبیله ای انجام می گرفت ، در آغاز سده سوم میلادی حدود غربی و جنوب غربی ایران و کرانه های جنوبی خلیج فارس و دریای عمان را اقامتگاه این کوچندگان بادیه ساخت. سیاست فعال شاهنشاهی ساسانی در بین النهرین و شبه جزیره عربستان ، نقش آفرینی قبایل و دولت های عرب شرق شبه جزیره در پیشبرد اهداف و منافع ساسانیان و دستبردهای غارتگرانه اعراب بر مرزهای ایران ، محور های اساسی در روابط و مناسبات ایران و اعراب در دوره ساسانی بود .این پژوهش به بررسی تحلیلی روابط و مناسبات شاهنشاهی ساسانی با قبایل و دولت های عرب بین النهرین و شبه جزیره عربستان تا ظهور اسلام می پردازد.جنگ ذوقار واپسین رویداد مهم در روابط ایران و اعراب دوره ساسانی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد.

فهرست

جغرافیای طبیعی ،انسانی و تاریخی جزیره العرب

درآمدی بر روابط ایران و اعراب پیش از ساسانیان

اعراب و راهبردهای منطقه ای ساسانیان

اعراب و ساسانیان در سده چهارم میلادی

حیره و استراتژی نظام ساسانی

فتح یمن و اقتدار ساسانیان ازخلیج فارس تا خلیج عدن

افول سیاست راهبردی ساسانیان