منظومه ای در باب حمله افغان به ایران، موسوم به "در نجف" سروده ندیم مشهدی با تصحیح، توضیح و مقدمه ای از علی محدث عنوان کتابی است که در سال 2014 میلادی و به همت دانشگاه اوپسالا منتشر شده است. این منظومه در سال 1379 شمسی توسط مرکز خراسان شناسی مشهد انتشار یافته بود ولی با توجه به حذف ابیاتی از آن توسط ناشر، یافتن سندی مهم ذرباره ندیم مشهدی و در نهایت استقبال جامعه پژوهشی از این اثر، محدث را  بر تجدید چاپ آن مصمم ساخت.

 حمید عطایی نظری در وبسایت خود تحت عنوان کلام پژوهی در معرفی این کتاب می نویسد:

 "<درّ نجف> منظومه ایست <در باب حمله افغان به ایران> سروده میرزا زکی مشهدی متخلّص به <ندیم> که از ادیبان و روشنفکران و رجال سیاسی آگاه و کارآمد دوره شاه سلطان حسین صفوی و نادر شاه افشار بوده و در آن روزگار خدمات بسیاری به مردم و مملکت انجام داده بوده است. میرزا زکی که از امرای نادر شاه بوده و در حمله نادر به هندوستان در رکاب او بوده است با تیزهوشی خود و به سبب وجاهتی که نزد نادر داشته مانع قتل عام مردم شاه جهان آباد دهلی می شود. وی اصالتاً مشهدی بوده و در اصفهان بالیده است. ندیم در سال 1134 قمری به هنگام حمله افغان ها به اصفهان در این شهر حضور داشته و در دفاع از آن، فرماندهی قزلباشان را بر عهده داشته است. اندکی بعد وی به سختی از مهلکه گریخته و به نجف پناهنده شده و در آنجا منظومه <درّ نجف> را در شرح وقایعی که دیده است به نگارش در آورده است.

به گفته استاد محدّث: ندیم در منظومه خود، وضع اجتماعی مردم ایران و طبقات مختلف جامعه را بازگو کرده، فساد رهبران سیاسی و دینی، و در نتیجه به هم ریختگی اوضاع اجتماعی و تباه شدن اخلاق و دین مردم را شرح داده، و از هم گسیختگی امور دولت و سپاه را یاد کرده است. ندیم منظومه خود را در سال 1137 قمری در نجف به پایان برده است:

این گهرم در نجف آمد به کف/ زان شده موسوم به <درّ نجف>

<درّ نجف> سوگنامه ای است بر شهر اصفهان و دولت صفویه در 1470 بیت. منظومه در حقیقت بر دو بهره است: بهره اوّل توصیفات ادیبانه و شاعرانه و وصف عقاید خود شاعر مشتمل بر افکار دینی و صوفیانه و ضدّ فلسفی. و بهره دوم بیان اوضاع اجتماعی ـ سیاسی اصفهان عصر صفوی و توصیف شهر اصفهان. یکی از وجوه اهمیّت <درّ نجف> آنست که درست در گیر و دار حوادث سروده شده و ندیم حوادثی را که به چشم خود دیده است به نظم درآورده. به اعتقاد استاد محدّث، ندیم در سرودن درّ نجف از محیی الدین لاری در فتوح الحرمینپیروی کرده است و همانند آن بر وزن و سیاق مخزن الاسرار نظامی، این منظومه را سروده است.

استاد محدّث در مقدمه عالمانه خود به تفصیل به شرح احوال و افکار ندیم پرداخته و گفتار تذکره نویسان را در شرح حال وی نقل و بررسی کرده است. به نظر ایشان ندیم یک شیعی متعصّب بوده با گرایش های صوفیانه. وی به سنّت غالب عصر صفوی، از خلفای راشدین به نحوی توهین آمیز یاد کرده و قوم مهاجم افغان را با کلمات زشت توصیف کرده است. این موارد البته از چاپ نخست کتاب حذف شده است ولی در چاپ حاضر تماماً آمده است. به نظر استاد محدّث اگر چه <این گونه ابیات ناظم قابل دفاع نیست و سزاوار سرزنش است امّا در متون گذشته نمی توان دست برد و کم و زیاد و سانسور نمود. آنچه نویسنده نوشته، باید بی کم و کاست چاپ شود و مصحّح حق ندارد در اندیشه مؤلّف دخل و تصرّف کند>.

همچون قاطبه صوفیان، ندیم، با فلسفه و فلاسفه مخالف بوده و فصلی را در <درّ نجف> به ردّ عقاید ایشان اختصاص داده است. برخی از ابیات او در این بخش یادآور اشعار شیخ بهایی در ردّ تفلسف و فلسفه ورزی است. برای نمونه این ابیات وی:

 رفت حکیم از پی عقل ضعیف/ از ره خفّت ز ره و شد خفیف

رفت پی علّت، و معلول ماند/ شکل هیولی شد و مجهول ماند

سؤر ارسطو و فلاطون مخور/ بازی شیطان به هر افسون مخور

هیچ پی حکمت یونان مباش / در عقب قافله پویان مباش

چند بسنجـــی سخن بوعلی؟ / نیست گلی در چمن بوعلی

 بخش قابل توجّهی از این منظومه نیز به سرایش اشعاری در نعت و منقبت پیامبر اکرم (ص) و امیر مؤمنان علی (ع) اختصاص یافته است که از باب تبرّک به چند بیت آن اشاره می­شود:

 گفت محمّد که منم شهر علم/ هست درِ شهر، علی بحر علم

هیچ سَری سِرّ علی در نیافت/ غیر محمّد که خود او را شناخت

دین محمّد به علی قائم است/ محکمه اش شرع و علی حاکم است

دین علی، ایمان علی و حق علی است/ در دو جهان والی مطلق علی است

حبّ علی جنّت و رضوان بود/ بغض علی دوزخ و نیران بود

شافع محشر، سر آزادگان/ چاره گر جمله بیچارگان

پشت و پناه همه بی کسان/ گنج روان بخش دل مفلسان

نام خوشش حلّ همه مشکلات/ ورد زبان، گوشزد کاینات

همو در جایی دیگر خطاب به حضرت گفته است:

هر که گدای تو بود، شاه اوست/  مهر تو بر هر چه دمد، ماه اوست

حبّ تو ای لجّه بحر صفا/  کشتی نوحی است ز بهر نجا

 و در پایان هم منظومه اش را با این بیت به پایان برده است:

 صلّ علی سیّدنا المصطفی /  بعد محمّدٍ علی المرتضی"