احمد خامه یار

در گالری فریر واشنگتن، لوح سنگی کتیبه‌دار بسیار زیبایی از سده ششم هجری وجود دارد که در اصل متعلق به یکی از قدمگاه‌های امام رضا (ع) در استان یزد بوده است.

افزون بر این سنگ، دو سنگ کتیبه‌دار دیگر نیز از همین دوره، متعلق به دو قدمگاه دیگر امام رضا (ع) در استان یزد وجود دارد که یکی از این دو سنگ امروزه در موزه آستان قدس رضوی نگهداری و به اشتباه به عنوان سنگ مزار آستان امام رضا (ع) در مشهد معرفی می‌شود؛ و سنگ دیگر، متعلق به قدمگاه «فراشا»، نزدیک تفت بوده است. همه این سنگ‌ها را مرحوم ایرج افشار در کتاب ارزشمند خود یادگارهای یزد، معرفی و بازخوانی نموده و همانجا یادداشتی را از مرحوم محمدتقی مصطفوی در معرفی سنگ موجود در گالری فریر درج کرده است. آقای عبدالله قوچانی نیز بار دیگر کتیبه‌های همین سنگ را با دقت بیشتری بازخوانی کرده است.

لوح موجود در گالری فریر، از جنس سنگ معروف به گندمی ساخته شده و طول (ارتفاع) آن 92 و عرض (پهنای) آن 67 سانتی‌متر است. ¹ این لوح دارای کتیبه‌های متعددی به خط کوفی، ثلث و نسخ، از جمله چند کتیبه قرآنی و یک کتیبه صلوات بر چهارده معصوم است. در پایین لوح نیز کتیبه‌ای وجود دارد که در آن، تاریخ بنا سال 549 و نام حجّار «احمد بن محمد بن احمد اَسنگ» بیان شده است که از این شخص چند سنگ مشابه دیگر نیز در ناحیه یزد به یادگار مانده است. البته کلمه آخر نام وی به شیوه‌های دیگری قابل خواندن است، اما آقای قوچانی «اَسنگ» را ترجیح داده است. ضمن آنکه مرحوم افشار تاریخ سنگ را 547 خوانده، اما بازخوانی آقای قوچانی دقیق‌تر به نظر می‌رسد.

همچنین در قسمت وسط لوح کتیبه‌ای حاوی نام بنا و بانی آن وجود دارد که آقای قوچانی متن آن را چنین بازخوانی کرده است: «امر بعمارة هذا المسجد المعروف بمشهد علی بن موسی الرضی علیه السلام العبد المذنب الفقیر الی رحمة الله تعالی الجنید بن عمار بن العلاء». چنانکه آقای قوچانی در تحقیقات خود نشان داده، جنید بن عمار بن علاء حاکم توران‌پشت یزد بوده که احتمالاً برج آرامگاهی معروف به «شیخ جنید» و منسوب به جنید بغدادی در همین روستا نیز متعلق به وی است. بر این اساس می‌توان گفت که این سنگ باید متعلق به قدمگاه امام رضا (ع) در توران‌پشت یزد باشد. ²

پیش از این، مرحوم افشار و استاد قوچانی تصویر سیاه و سفید این سنگ را در کتاب خود منتشر کرده‌اند. اما اکنون تصاویر رنگی باکیفیت این اثر در اینجا قابل رؤیت است: +