در دوم ذیحجه سال 1295 ه.ق در نور مازندران در خانواده ای روحانی به دنیا آمد. پدرش از روحانیون مورد اطمینان مردم نور مازنداران بود.[1] وی پس از طی مراحل ابتدایی تحصیل در نور و تهران[2]، برای تكمیل دروس خود در اوایل جوانی به نجف اشرف رفت و در سال 1292 ه.ق با مهاجرت به سامرا در زمره شاگردان درجه اول میرزای شیرازی ، بزرگ مرد و قهرمان مبارزه با استعمال انگلیس درآمد[3]

و از محضر وی استفاده برد وسرانجام  در سال 1300 ه.ق جهت تبلیغ معارف اسلامی عازم ایران شد و در تهران اقامت گزید. وی به خاطر وسعت معلومات و دیدگاه های علمی از روحانیون طراز اول تهران  که پایه اش در اجتهاد برتر از بهبهانی و طباطبایی بوده[4]، محسوب می شد.[5] شیخ از نخستین عالمان اسلامی است كه به نقشه استعمار در جهت اسلام زدایی و جایگزین ساختن حكومت لائیك تحت پوشش مشروطه و قانون اساسی پی برد و سعی كرد تا اجازه ندهد ملی گرایی به جای اسلام گرایی بنشیند و به نام آزادی و دموكراسی، بی بند وباری غربی درجامعه اسلامی ایران حاكم شود. شیخ با جنبش مشروطه تا زمانی که یک جنبش اصیل مردمی به رهبری علماء بود، همراه بود[6] و نسبت به آن موضعی نقادانه داشت، در مرحلة اول؛  خواهان مشروطه ضد استبداد و در مرحلة دوم، خواهان مشروطة مشروعه بود[7]. يك سال پس از به توپ بستن مجلس توسط  محمد علي شاه، مشروطه‌خواهان که عناطر طرفدار غرب رهبری آن را به دست گرفته بودند،  بر تهران حاكم شدند و به قلع و قمع مخالفان خود از جمله شیخ پرداخته و وی را در مجلسی فرمایشی که حکم آن پیشتر توسط انگلیسی ها صادر شده بود محاکمه و به اعدام محکوم کردند.[8] جلال آل احمد نعش شیخ فضل الله را بر سر چوبه­ی دار هم چون پرچمی دانسته که به علامت استیلای غرب زدگی بر بام ایران افراشته شده است.[9]



[1] - انصاری مهدی، شیخ فضل الله نوری و مشروطیت، امیرکبیر، تهران، 1376، ص 29.

[2] - ابوالحسنی علی، اندیشه سبز، زندگی سرخ، امید انقلاب، تهران، 1380، ص23.

[3] - شیخ فضل الله نوری و مشروطیت پیشین، ص 29.

[4] - آأمیت فریدون، ایدئولژی نهضت مشروطیت ایران، پیام، تهران1350،ص 118.

[5] - ملک زاده مهدی، تاریخ مشروطیت، جلدهای هفت و هشت، انتشارات علمی، تهران1358، ص1257. و رضوانی محمد اسماعیل، انقلاب مشروطیت ایران،  شرکت سهامی کتابهای جیبی، ج 3، تهران1356، ص 199.

[6] - تقی زاده حسن، شمه ای از تاریخ اوایل مشروطیت، بی نا،  تهران، 1338، ص 66.

[7] - ترکمان محمد، رسائل،  اعلامیه ها، مکتوبات  . . و روزنامه ی شیخ فضل الله نوری، ج 1، موسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران 1362، ص 9. و رضوانی هما،  لوایح آقا شیخ فضل الله نوری، نشر در تاریخ،1362،ص 68.

[8] حسینیان روح الله، تاریخ سیاسی تشیع تا تشکیل حوزه ی علمیه قم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران چ اول، 1380، ص 316.

[9] - آل احمد، جلال، غرب زدگی، فردوس، تهران 1373، ص 78.