نشست علمی «تحلیل جایگاه وچکونگی منابع درآمد در سیره معیشتی امام علی(ع)» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین حسن صادقی پناه، استاد مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، روز چهار شنبه 27 بهمن ماه 1400 در سالن شهید عارف الحسینی به صورت حضوری و برخط به همت معاونت پژوهش مجتمع و گروه تاریخ اسلام برگزار شد.

در ابتدا دکتر اسدالله رحیمی دبیر علمی این نشست، به بیان ضرورت و جایگاه بررسی سیره معیشتی امام علی(ع) به‌عنوان یک شخصیت الگویی پرداخت و با توجه به پیامدهای این موضوع درالگوگیری مردم و مسؤولین در نظام اسلامی در حوزه معیشت فردی واجتماعی، بر کارآمدی آن تاکید کرد. سپس سخنران اصلی نشست به طرح مباحث خود پرداخت.

استاد صادقی پناه در ابتدای سخنان خود با بیان جایگاه ارزشمند کسب مال حلال برای تامین معاش از دیدگاه قران وروایات، گفت: هدف از طرح این موضوع تبیین سیرۀ معیشتی فردی امام علی(ع) در درآمد زایی و دست‌یابی به یکی از اصول راهبردی در سیره معیشتی امام علی(ع) و ارائۀ رفتاری الگویی در عرصۀ معیشت است، سیره‌ای که با توجه به نقش الگویی امام شایسته پیروی برای همه افراد می باشد.

وی در ادامه افزود: در گام نخست ضروری است به نظام بینشی و ارزشی امام علی(ع) در موضوع کسب معیشت بپردازیم تا امکان ارائه تحلیل درست از نظام رفتاری ایشان در چگونگی ایجاد منابع درآمدی در ادوار حیات با برکت ایشان فراهم آید.

حجت الاسلام صادقی پناه سپس به محورهایی چون اهمیت دادن به کار و تلاش، ساده ‏زيستى، تلاش پیگیر، اصلِ سحرخیزی در کار، تولید شغل برای دیگران، کار آفرینی اشاره و با توجه به اسناد روایی و تاریخی به تحلیل نقش هر یک از این مبانی در رفتار و فعالیت‌های معیشتی امام علی(ع) پرداخت.
ارایه دهنده این نشست در ادامه با محور قرار دادن ادوار زندگانی امام علی(ع) به توصیف و تحلیل منابع درآمدی ایشان پرداخت. وی همچنین با تاکید بر مجاهدت‌های نظامی، اجتماعی و سیاسی ایشان و نقش بی بدیل امام در عرصه‌های مختلف در دوره نبوی به منابع درآمدی امام علی(ع) در دو دوره مکی و مدنی پرداخت و افزود: در دوره مکی در نهایت مشقت و تنگدستى مسلمانان بعد از بعثت پیامبر تا هجرت ایشان به شهر مدینه، تمامى وقت و امكانات علی(ع) در كاستن از بار مشكلات و پيشبرد اهداف اسلام استوار بود و بر همین اساس، درآمدی خاص از حضرت در گزارشات تاریخی در این دوره مشاهده نشد. لذا به نظر می‌رسد با توجه به سکونت حضرت امیر(ع) در خانه پیامبر(ص) شناخت چگونگی معیشت حضرت در این دوره را باید تابعی از اوضاع معیشتی پیامبر اکرم(ص) دانست اما بعد از هجرت، به دليل تغيير شرايط سياسى، اجتماعى و اقتصادی مسلمانان و شرايط جغرافيايى و طبيعى مدينه و ازدواج امام علی(ع) و ورود امام به مرحله جديدى از زندگى خانوادگى، کم‌کم فعالیت‌های اقتصادى امام(ع) نيز آغاز گرديد بر همین اساس منابع درآمدی امام در این دوره را به دو دسته منابع عمومی و اختصاصی می توان تقسیم کرد.

استاد مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، منابع عمومی درآمد حضرت را از طریق برخی از فعالیت‌های اجتماعی، غنائم جنگی، برخی از ماموریت‌های محوله از جانب رسول خدا(ص)، درآمدهای ناشی از خمس و فئ و اقطاع و از جانب هدایای مردمی و منابع اختصاصی امام را در اوایل دوره مدنی از طریق کار و تولید دانسته و با اشاره به مستندات تاریخی برای هریک از این موارد به تحلیل هریک از این منابع درآمدی پرداخت و با همین چارچوب منابع درآمدی علی(ع) در دوره رحلت پیامبر تا بر پایی حکومت را مورد اشاره قرار داد.

وی با ارایه مستندات تاریخی بر تغییر برخی از درآمدهای عمومی امام در این دوره در منابع درآمدی چون غنایم جنگی؛ بدلیل عدم مشارکت امام در فتوحات؛ یا بی‌بهره نمودن ایشان از «فیء» هایی از قبیل فدک و یا خمس توسط خلفا اشاره کرد و با تحلیل چگونگی درآمد امام نسبت به هریک از این منابع وتحلیل زمینه‌ها و فرایند اهتمام ویژه امام علی(ع) به گسترش منابع اختصاصی درآمدی خویش از طریق حفر چاه‌های متعدد در اطراف مدینه ورونق بخشی به زراعت و کشاورزی پرداخت.

حجت الاسلام صادقی پناه با تاکید بر گسترش درآمدهای امام و نیز ادامه بهره‌مندی امام از این درآمدها در دوره حکومت بر عدم دریافت حقوق از فعالیت‌های ناشی از منصب خلافت اسلامی با ارایه شواهد تاریخی اشاره کرده وافزایش درآمدهای اختصاصی امام را با استناد به این فرمایش حضرت که می فرمایند: «زمانی را به یاد می‌آورم که در حضور رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» از گرسنگی سنگ‌بر شکم می‌بستم درحالی‌که (اکنون) صدقه مال من به چهل هزار دینار می‌رسد»، مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد.

در پایان نیز به پرسش های حاضران پاسخ داده شد.