مصاحبه اختصاصی سایت سخن تاریخ با حجت الاسلام والمسلمین دکتر رفیعی پیرامون ماه مبارک رمضان:
رمضان در تاریخ و تاریخ در رمضان
سایت سخن تاریخ به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان مصاحبه ای با حجت الاسلام والمسلمین دکتر رفیعی رئیس محترم مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی انجام داده است که تقدیم حضورتان می شود.
سایت سخن تاریخ: با سلام و تبریک فرارسیدن ماه مبارک رمضان، بفرمایید پیامبر و ائمه علیهم السلام و بزرگان دین چه سیره ای داشته اند؟
ابتدا تشکر می کنم از دوستان در سایت ارزشمند سخن تاریخ و حلول ماه مبارک رمضان را خدمت شما و مخاطبان محترم سایت تبریک عرض می کنم و دو نکته را پیرامون همین موضوع عرض می کنم:
1. مطلب اول رمضان در تاریخ است: یعنی برخوردی که ائمه (علیهم السلام) و بزرگان با ماه رمضان داشته اند و نکاتی که می توان در این باره گفت.
2. تاریخ در رمضان هست: یعنی حوادث و وقایعی که در ماه رمضان اتفاق افتاده است.
روزه قبل از اسلام
اما در مورد مطلب اول باید بیان داشت ماه مبارک رمضان طبق آیات قرآن پیشینه دارد «کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم» روزه قبل از اسلام هم بوده و در روایات ما نیز آمده که چه گروهی مثلا چند روز روزه می گرفتند و به چه شکل می گرفتند اما قرآن بطور کلی گفته «کتب علیکم؛ بر شما نوشته شده کما اینکه بر گذشتگان هم نوشته شده».
چهار دسته مردم در مواجهه با ماه رمضان
اما استقبال ائمه (علیهم السلام) از ماه مبارک رمضان خیلی قابل توجه است. من قبل از اینکه آن استقبال را بگویم بهتر است اینطور وارد بحث شوم که مردم در مواجهه با ماه مبارک رمضان چهار دسته هستند:
دسته اول:
1. کسانی که احساس خرسندی، شادی و شعف می کنند و حقیقت این ماه را درک می کنند. در رأس این گروه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) هستند و خطبه شعبانیه دارند که در جمعه آخر ماه شعبان مفصل ثواب روزه، ثواب عبادت، جایگاه و ارزش آن را بیان کرده¬اند که در منابع هم آمده است.
استقبال امام سجاد (علیه السلام) از ماه مبارک رمضان ویژه بوده، در روایت دارد که ایشان دعای مخصوصی داشتند و شادی می کردند و تعبیر ایشان ماه، برکت و ماه صبر است.
از وجود مبارک امیرالمومنین (علیه السلام) و سایر ائمه (علیهم السلام) حالات ایشان و نحوه استقبال از رمضان از ایشان نقل شده است.
دسته دوم:
2. کسانی که احساس ناراحتی می کنند و اینها طبیعتا کسانی هستند که حقیقت این ماه را درک نمی کنند؛ توجه به جایگاه این ماه، اهمیت روزه، حکمت آن و سفره ای که خداوند متعال پهن کرده ندارند.
دسته سوم:
3. کسانی که بی تفاوت هستند، ممکن است روزه نگیرند و مثل سایر ایام سال از کنار این ماه عبور می کنند.
دسته چهارم:
4. کسانی که متهتک و جسور هستند و توهین می کنند. دسته دوم ناراحت هستند اما اینها حرمت ها را می شکنند.
ابوالفرج اصفهانی در المعالی، ج9، ص188 در حالات یکی از شخصیت های بنی عباس نقل کرده ابوعیسی پسر هارون الرشید، برادر مامون که مسولیتی هم در دربار بنی العباس داشته به حالت دمر خوابیده بود یکمرتبه کسی گفت: ماه رمضان آمد! او خیلی عصبانی شد و شروع کرد به فحش دادن به ماه رمضان و توهین کردن و اشعاری خواند که یک بیتش این است
دهانی شهر الصوم لاکان من شهری و ما صمت شهرا بعده آخر الدهر
دهانی یعنی مصیبت ماه رمضان دوباره آمد و من نه تنها روزه نمی گیرم بلکه کاری که این ماه رمضان آخر باشد و اگر به قدرت برسم ماه رمضان را از تقویم پاک می کنم. ابوالفرج اصفهانی می گوید که بعد از ماه رمضان، صرع گرفت و ماه رمضان آینده را درک نکرد و مرد.
سیره و توصیه های رمضانی ائمه:
بعضی از نکات تاریخی را هم که جنبه تاریخی نسبت با ماه مبارک رمضان دارد، عرض می کنم. ماه مبارک رمضان توصیه هایی غیر از روزه به ما شده که اینها ارزش روزه را بالا می برد.
توصیه به انفاق به مستمندان:
یکی از آن توصیه ها انفاق به فقرا و رسیدگی به مستمندان است؛ جالب است در نقل دارد وقتی مامون از امام رضا (علیه السلام) حکمت روزه را سوال کرد، ایشان فرمودند برای اینکه اغنیاء درد فقرا را درک کنند و فقیر و غنی مساوی شوند. اینجا در نقل دارد که مامون به امام رضا (علیه السلام) گفت: اقسم بالله کتبت هذا بیدی؛ قسم می خورم به خدا می خواهم این را با دست خودم بنویسم یعنی بیان شما آنقدر جالب بود که می خواهم خودم ثبت کنم نه دیگری.
در یک نقلی که در منابع آمده دارد که امیرالمومنین (علیهم السلام) شبهای ماه رمضان گوشت می خرید، می پخت و می برد در خانه فقرا، خودش نمی خورد بلکه وقتی غذای آنها تمام می شد آنها را موعظه می کرد.متن روایت این است «کان علی بن ابیطالب (ع) یّعَشی الناس فی شهر رمضان باللحم و لایتعشی معهم فاذا فرغوا خطبهم و وعظهم». پس نکته اول در باب ماه رمضان رسیدگی به مستمندان است که روایات متعددی در این زمینه آمده است.
در روایت دارد جناب عبدالمطلب جد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قبل از اسلام «اذا دخل شهر الرمضان صعد الی الحراء و اطعم المساکین». این را گفتم تا بدانید رسیدگی به مستمندان در رمضان قبل از اسلام هم در تاریخ بوده است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «من تصدق فی رمضان صرف الله عنه سبعین نوعا من البلاء؛ کسی که در ماه رمضان انفاق کند هفتاد نوع بلاء از او دفع می شود».
رمضان ماه تمرین بندگی و ترک گناه:
مطلب بعدی درباره ماه رمضان تثبیت و تمرین اراده و غلبه بر نفس و ترک گناه است. ما در دعاها می گوییم «واشدد علی العزیمة جوانحی؛ خدایا عزم ما را قوی کن. تقویت عزم یکی از موارد همین روزه است.
معتز عباسی پسر متوکل پسری داشت به نام ابوعصیده نحوی کوفی . گفتند چند روز دیگر جشن ولایتعهدی متوکل است و قرار است او را ولی عهد کنند. این معلم، معتز را خواست و سه کار انجام داد: اولا از جایی که داشت او را پایین آورد مثلا اگر بالای کلاس می نشست به او گفت برو دم در بنشین، دوم غذای آن روز او را نداد و گرسنه نگاهش داشت، سوم به خادم گفت او را به گوشه ای ببر و کتکی بزن و او را کتکی زد.
خبر به متوکل عباسی رسید، با عصبانیت او را خواست و گفت داستان چیست؟ گفت شنیدم او می خواهد ولی عهد شود، اول از مقامش تنزلش دادم تا بفهمد وقتی رئیس شد کسی را تحقیر نکند و مردم را کوچک نشمارد. غذا ندادم تا درد گرسنگان را بفهمد و متوجه باشد گرسنگان در کشورش چه دردی دارند. گفتم کتک بخورد تا بفهمد بی دلیل آزار و شکنجه دادن مردم چقدر سنگین است.متوکل خوشش آمد و ده هزار دینار به او جایزه داد. این داستان در الکنی و الالقاب شیخ عباس قمی ره آمده است.
نکته دیگری که باید در ماه رمضان مورد توجه قرار بگیرد، زمینه وعظ و نصیحت است؛ بد نیست یک پژوهش تاریخی درباره موعظه ها و نصیحت هایی که در ماه رمضان قرار گرفته و تاثیراتی که روی مردم داشته بررسی شود.
مرحوم ملا محمد تقی برقانی که به شهید ثالث معروف بود، شخصیتی است که 24 جلد کتاب منهج الاجتهاد دارد در شرح شرایع و اینکه این کتاب از اول طهارت است تا پایان دیات. ایشان با بهایی ها و تبلیغات آنها مقابله جدی کرد و بهایی ها شخصی را مامور کردند و در حالی که او داشت در مسجد مناجات خمس عشر می خواند او را غرق به خون کرد و دو روز بعد به شهادت رسید و به تعبیر یکی از اساتید، اولین شهید محراب بعد از امیرالمومنین (علیه السلام) ایشان است.
ایشان ماه رمضان سخنرانی می کرد و تا بیستم شوال ادامه می داد . کتابی است به نام مجالس المتقین که پنجاه سخنرانی است که ایشان نوشته است. مرحوم برقانی در حال سجده به شهادت رسید و یکسال احیاء گرفته بود و گفته بودم می خواهم شب قدر و لیلة القدر خیر من الف شهر را درک کنم.
آخرین نکته ای که باید عرض کنیم این است که روزه جدا شدن از بعد حیوانی است. امیرالمومنین (علیه السلام ) فرمود: ان البهائم همها بطونها؛ حیوانات همشان شکمشان است، اگر ما هم همینطور باشیم می شویم حیوانات بل هم اضل.
روزه باعث می شود انسان از دنیای حیوانی به سوی دنیای انسانی برود و حس عقلانی انسان تقویت شود. مرحوم اقا شیخ عباس در حالات انبیای سابق دارد که بعضی از آنها سه روز اول و سه روز وسط و سه روز آخر ماه را روزه می گرفتند بعضی ها مثل حضرت داوود یک روز یصوم و یک روز یفطر؛ این یکی از انعکاس های رمضان در تاریخ بود.
تاریخ در رمضان
سایت سخن تاریخ: چه حوادث مهمی در تاریخ اسلام در ماه مبارک رمضان اتفاق افتاده است؟
مطلب دوم تاریخ در رمضان است یعنی حوادث و اتفاقاتی که در رمضان اتفاق افتاده و بد نیست اجمالا با آنها آشنا شوید.
1. ولایت عهدی امام رضا
روز اول ماه رمضان سال 201 هجری بنا بر نقل شیخ مفید در مزار الشیعه روز بیعت با ولایت عهدی امام رضا (علیه السلام) است. می دانید امام رضا (علیه السلام) 52 سال در مدینه بودند و 3 سال در ایران وقتی اول آمدند ابتدا پیشنهاد خلافت شد، نپذیرفتند سپس ولایتعهدی را به هر حال بر عهده ایشان گذاشتند و ایشان شرط کرد در کارها دخالتی نکند،آن وقت در اول ماه مبارک رمضان این واقعه ولایتعهدی که بازی سیاسی برای فرونشاندن آتش انقلاب های داخلی بود با تظاهر حسن نیت و ارادت به خاندان پیامر (صلی الله علیه و اله) و بهر حال حکومت خودش هم تثبیت شود چون مامون جایگانی نداشت و با کشتن برادرش امین و کودتا سر کار آمده بود. بهر حال امام (علیه السلام) در تمام مدت امامتشان در برابر حکومت بنی عباس و مامون موضع سیاسی تند داشتند وهیچگاه در کارها با آنها همراه نشدند.
2. وفات ابوطالب عموی پیامبر(صلی الله علیه و اله)
دومین حادثه تاریخی در ماه مبارک رمضان، وفات حضرت ابوطالب است گرچه در 26 رجب هم نقل شده اما هفتم ماه رمضان دهم بعثت یعنی سه سال قبل از هجرت، پیامبر (صلی الله علیه و آله) یگانه حامی و کفیل خودشان را از دست دادند.
ابوطالب مومن قریش بود، ابوطالب اشعارش، رفتارش، سیره اش، سخنان معصومین (علیهم السلام) درباره اش نشان دهنده ایمان و اعتقاد اوست. شخصیتی که نوشتند علیه بهاء الملوک و وقار الحکماء یعنی ظرافت پادشاهان و وقار حکیمان در او دیده می شد.
گرچه مع الاسف در برخی از منابع اهل سنت حتی در صحیح بخاری با ذکر داستانی سعی کردند ابوطالب را غیر مومن جلوه دهند، اما می دانید طبق منابع بسیار معتبری که ما داریم، ایشان مومن بوده اما مثل اصحاب کهف ایمانش را مخفی می کرده، مثل مومن آل فرعون.
3. وفات حضرت خدیجه کبری(سلام الله علیها)
حادثه سومی که باید در تاریخ ماه رمضان به آن پرداخت وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) است. زنی که مومن، بصیر و دارای همت عالی بود. در زمانی که مردم گله وار به دنبال بت پرستی می رفتند از صفوف جاهلیت جدا شد، نور نبوت را در پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ملاحظه کرد، تردید در ایمان به ایشان پیدا نکرد، زندگیش را برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایثار کرد و هرگز این ایثار را به رخ ایشان نکشید و از همه مهمتر این بزرگوار، مادر مومنین و مادر ائمه (علیهم السلام) است. ام الائمه و ام المومنین یک مدیر اقتصادی و یک مدیر کارآفرین هم بود.
4. عقد اخوت
چهارمین واقعه تاریخی داستان حدیث اخوت است که شیخ مفید در مصار الشیعه می گوید در دوازدهم رمضان، پیامبر (صلی الله علیه و آله) بین اصحابش عقد اخوت قرار داد در مدینه و این عقد اخوت بین یک مهاجر و یک انصار واقع شد.
اما ایشان بین خودش و امیرالمومنین (علیه السلام) عقد اخوت بست که هر دو از مهاجرین بودند و این از افتخاراتی است که برای امیرالمومنین (علیه السلام) هست. محدثان و مورخان مشهور از جمله حلبی، زینی الهلال، ابن هشام این واقعه را نقل کرده اند.
5. میلاد امام حسن(علیه السلام)
پنجمین واقعه تاریخی ولادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) است که در نیمه ماه مبارک رمضان واقع شد. فرزندی که حاصل ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا (علیهما السلام) بود به دنیا آمد. باز در مصار الشیعه شیخ مفید دارد، شیخ بهائی در توضیح المقاصد دارد که سبط اکبر امام مجتبی (علیه السلام) در سال سوم هجری در خانه امیرالمومنین (علیه السلام) به دنیا آمدند و پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) آن فرزند را در آغوش گرفتند و نام گذاشتند. فقط همین یک جمله را عرض کنیم که و پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: حسنم نور چشم من است، سخنش سخن من، پیامش پیام من و امرش امر من است، هر کسی او را دوست داشته باشد مرا دوست دارد.
6. میلاد امام جواد(علیه السلام) بنا به روایتی
ششمین واقعه تاریخی که باید مورد توجه قرار بگیرد ولادت امام جواد (علیه الیه السلام) است. البته مرحوم کلینی در کافی ولادت ایشان را به گونه ای دیگر ذکر کرده اما مرحوم شیخ مفید در مصار الشیعه ص 26 پانزدهم ماه مبارک رمضان سال 195 هجری را میلاد امام جواد (علیه السلام) نوشته است البته برخی هفدهم نوشته اند و برخی هم نوزدهم نوشته اند، گرچه الآن قول معروف در ماه رجب است. دعایی هم در مفاتیح دارد که در ماه رجب خوانده میشود و نشان می دهد این تولد در ماه رجب است و ما بر اساس قول شیخ مفید تاریخ پانزدهم را ذکر کرده ایم که یکی از اقوال است و منافاتی هم ندارد که در این مناسبت های متعدد همه را می توان تکریم و تجلیل کرد و بهانه ای است مخصوصا در موالید که از ائمه (علیهم السلام) یاد شود.
7. غزوه بدر
هفدهم یا نوزدهم ماه رمضان سال دوم هجرت داستان غزوه بدر هست؛ این نخستین غزوه است و درس های زیادی دارد که مهمترین آن، پیروزی مسلمانان با تعداد و افراد کم بر دشمن است که ما رمیت اذا رمیت و لکن الله رمی، لقد نصرکم الله ببدر و انتم اذله؛ قرآن می گوید: خدا شما را در بدر یاری کرد در حالی که شما اندک بودید. 313 نفر در برابر 1000نفر ایستادند که داستان بدر در آیات قرآن آمده و در تاریخ هم مفصل در کتاب های مغازی به آن پرداخته اند.
در قرآن کریم سوره آل عمران، نساء، انفال و حج بیش از 40 آیه خداوند این غزوه و تاییدهای غیبی و یاری هایی که به مسلمانان کرد را نام برده است. این روز را در سوره انفال آیه 41 «یوم الفرقان» می گویند که حق از باطل جدا شد.
8. فتح مکه در سال هشتم هجری
حادثه دیگری که در ماه رمضان از نظر تاریخی قابل بررسی است، فتح مکه می باشد «انا فتحنا لک فتحا مبینا». روزی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از مکه بیرون آمد، آیه نازل شد. خداوند فرمود«ان الذی فرض علیک القرآن لرادک الی معاد» سوره قصص آیه 85؛ پیغمبر! خدایی که قرآن را بر تو فرض کرد یقینا تو را به سوی معاد و وعده گاه و شهر خودت باز می گرداند. در سال هشتم هجری این اتفاق افتاد و مسلمانان مکه را فتح کردند و خداوند متعال در واقع به دست پیامبر، بتها را نابود کرد. پیامبر در حالی که بتها را روی زمین می انداخت می خواند «قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقا» بت های زیادی طبق روایت ارشاد مفید 360 بت در خانه خدا قرار داده شده بود که این بت ها به دست رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمومنین (علیه السلام) بر زمین افتاد.
یکی از پیام های مهم فتح مکه، عفو عمومی است، انتم الطلقاء، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) همه خطاکارانی که جسور نبودند را بخشید البته عده ای از افرادی که جسارت کرده بودند را مهدور الدم اعلام کرد.
9. شهادت امیرالمؤمنین(علیه السلام)
آخرین نکته ای که باید در ماه رمضان در تاریخ باید مورد تاکید واقع شود شهادت امیرالمومنین (علیه السلام) است که اشاره می کنیم و ان شاء الله بعدا مستقلا درباره آن صحبت خواهیم کرد. ایشان در نوزدهم ضربت خوردند و در بیست و یکم به شهادت رسیدند. البته بیشتر نگاه ما تاریخی بود والا جریان های زیادی در ماه مبارک رمضان، مثل معراج، اتفاق افتاد ولی چون نگاه ما نگاه تاریخی بود بعضی از برجسته ترین محورها را عرض کردیم.
سایت سخن تاریخ: از وقتی که در اختیار ما گذاشتید بسیار سپاسگزاریم.
مصاحبه کننده: حسن صادقی پناه
چاپ 
ارسال به دوست
